Gruszki
Sołtys
Monika Gaj

Wiadomości ogólne
Gruszki wg „Geografii regionalnej Polski” J. Kondrackiego położone są w makroregionie Kotlina Sandomierska, w jej zachodnim fragmencie zwanym pogórzem Bocheńskim w członie Wielicko-Gdowskim. Pod względem geologicznym teren wsi ukształtowany został w okresie Miocenu pod wpływem nacisku płaszczowin karpackich. Sołectwo położone jest na wysokości od 212 m.n.p.m. w okolicach ulicy Podlas przy granicy ze Staniątkami do wysokości około 255 m.n.p.m.  przy ulicy Wołowej w okolicach skrzyżowania z ulicą Wesołą.

Sołectwo wraz z całą gminą Kłaj znajduje się w zasięgu obszaru metropolitalnego miasta Krakowa. Gruszki wraz z Podlasem zajmuje około 150 ha,z czego większość stanowią grunty orne, użytki zielone, a także poza terenami zabudowanymi liczne chodź niewielki sady. Miejscowość zamieszkuje około 445 osób,  analizując strukturę wiekową największą grupę w wieku produkcyjnym.

Gruszki rozkładem swojej zabudowy są ciekawym przykładem układu przestrzennego wsi zwanego Łańcuchówką. Typ wsi zakładanej w średniowieczu, rozpowszechnił się na terenie śląska, małopolski oraz rusi halickiej od XII do XV wieku. Zagrody powstawały po obu stronach drogi biegnącej dnem doliny na łanach wykarczowanych lasów. Pola odchodziły prostopadle od drogi za zagrodą właściciela, przechodząc w należący do tego samego właściciela połać lasu. Zadrzewienia rozciągały się do działu wód, który stanowił granicę wsi.

W Gruszkach zabudowania znajdują się na wydłużonym równoleżnikowo wzniesieniu, duże skupisko domów ciągnie się na długości nieco ponad 1 kilometra. W przeszłości północna granicę wsi stanowiła Puszcza Niepołomicka, natomiast na południu pola gospodarstw prawdopodobnie kończyły się w dolinie dzisiejszego potoku Tusznica.
 

Historia
W dokumentach historycznych pierwsza wzmianka o wsi Gruszki (Grusky) pojawiła się w 1347 roku. W 1508 roku wieś nazywana była również Pobrzeziem, wiązało się to z bliskim sąsiedztwem Brzezia. Na pewno około połowy XVI wieku, a może znacznie wcześniej Gruszki wchodziły w skład klucza dóbr Brzeziańskich. Bratanek Stanisława Lanckorońskiego jego spadkobierca Hieronim w 1546 roku na kilka lat wydzierżawił królowej Bonie Gruszki wraz z innymi własnymi dobrami; Grodkowicami, Brzeziem, Dąbrową, Szarowem oraz Łysokaniami.

Ostatnią z rodziny Lanckorońskich właścicielką klucza dóbr Brzezia była Zofia zamężna z Mikołajem Czuryłą z Goraya, która w 1623 roku sprzedała cały ten klucz dóbr Stanisławowi Żeleńskiemu herbu Ciołek za 80 000 złotych polskich. Nie wiadomo, kiedy dokładnie Gruszki zostały włączone do Brzezia jako jego przysiółek wiadomo, że na początku XIX wieku Gruszki stanowiły osobną wieś. Do XX wieku Gruszki miały wspólną historię z Brzeziem (w dokumentach z XIX wieku Gruszki były wymieniane jako osobna posiadłość tabularna, należąca do majątków przynależnych do Brzezia i Grodkowic (od roku 1623 do 1655 i w latach 1835-1934). W 1915 roku Władysław Żeleński rozpoczął podział gruntów folwarcznych. Parcelację większości gruntów w Gruszkach zakończył w 1934 roku jego syn Karol.
 

Badania archeologiczne w latach 2000-2006
W  związku z budową autostrady na terenie Gruszek w latach 2000-2006 prowadzone były prace archeologiczne . Obszar wykopalisk pokryty był prostokątnymi, podłużnymi oraz okrągłymi wykopami. Okrągłe otwory to miejsca po słupach, które podtrzymywały stojące tu niegdyś podłużne domy. Głębokie i prostokątne to wykopy pozwalające archeologom zbadać profil badanego obiektu. Pozostałe otwory są to tak zwane jamy budowlane - wykorzystywane przez dawnych mieszkańców przy wznoszeniu domów (służyły one potem do celów gospodarczych).

Siedem tysięcy lat temu na miejscu dzisiejszej wsi Gruszki istniała pradawna osada. Mieszkali w niej ludzie zaliczani przez archeologów do "kultury ceramiki wstęgowej rytej" (nazwa pochodzi od sposobu, w jaki ozdabiali naczynia - w mokrej jeszcze glinie zaostrzonym patykiem ryto motyw wstęgi). Byli oni pierwszymi rolnikami na tych terenach przybyli z południa zza Karpat, poszukiwali żyznych i dogodnie położonych gleb. Takie właśnie lessowe ziemie znaleźli w okolicy dzisiejszych Gruszek.

Archeolodzy trafili tam na osadę złożoną z kilkunastu długich domów. Badacze odkryli  w okolicy 19 miejsc po budynkach. Najdłuższy z nich miał 35 metrów długości, co jest nie małą sensacją. Podczas wznoszenia domów powstawały obok nich, tzw. jamy budowlane, później wykorzystywane gospodarczo jako składy żywności lub śmietniki . Domy wspierały się na drewnianych słupach. Trzy ich rzędy biegły środkiem budynku, podpierając dwuspadowy dach. Wkopywano je w ziemie na wysokość około 1,5 metra. Pozostałe dwa rzędy wkopywano nieco płycej, były częścią ścian bocznych wykonanych z plecionki oblepionej gliną wydobywaną ze wspominanych jam budowlanych. Dom dzielił się na trzy części- w środkowej mieszkali ludzie, w bocznych trzymano zwierzęta. W domostwach mieszkała wielopokoleniowa rodzina. Neolityczni rolnicy uprawiali pszenice, groch, soczewice, mak i len. Hodowali zwierzęta - świnie, kozy, owce, krowy. Wiadomo też, ze polowali w okolicznych lasach, tam też zbierali leśne owoce. Po okresie około 200-300 lat gospodarstwa były przenoszone na nowe miejsce.

W roku 2004 natrafiono na ślady kultury bodeńskiej i ceramiki sznurowej. Zabytki z tych kultur wstępowały na badanym terenie rzadko i nie odnotowano ich w innych latach badań.

Do najliczniej występujących kultur na stanowisku archeologicznym w Gruszkach zaliczyć możemy oprócz kultury ceramiki wstęgowej rytej także kulturę malicką, mierzanowicką oraz łużycką. 

Oprócz śladów w gruncie są i znaleziska. Archeolodzy trafiali na resztki krzemiennych narzędzi (sierpów, kopaczek) oraz mnóstwo fragmentów zdobionych naczyń. Czasami odnajdują je w całości a czasami w ułamkach. Zdarzają się też znaleziska importowane z terenów dzisiejszej Słowacji wykonane z tzw. szkła wulkanicznego. W roku 2006 natrafiono na trzy obiekty grobowe, dwa z nich zawierały wyposażenie. Ciekawym znaleziskiem jest również skład glinianych ciężarków tkackich. Są to duże ciężarki o wymiarach 18 na 10 cm i o trapezowatym kształcie.

W ciągu sześciu sezonów badań na stanowisku „17” przebadano około 5,5 ha terenu i odnaleziono około 150 tyś zabytków i odkryto kilkaset obiektów wziemnych.

Nie istniejąca już  kaplica  oraz budynek szpitalny

[...]w Gruszkach istniała kaplica, do której pielgrzymowali wierni z całej okolicy a wszystko za sprawą cudownego obrazu przedstawiającego Chrystusa Przemienionego który został ufundowany wraz z kaplicą przez dziedzica Mikołaja Lanckorońskiego przed 1595 r. Pewnego rodzaju poświadczeniem dokonanych cudów, mogła być drewniana laska przymocowana w lewej dolnej części Ołtarza Głównego  kościoła w Brzeziu, (po której został jedynie ślad) przypuszczalnie pozostawiona przez uzdrowioną osobę.  Obok świątyni wybudowano budynek szpitalny, który pełnił również funkcje przytułku dla starców.  Niestety nie wiemy w której części Gruszek znajdowały się te budynki, nie wiemy również jak mogły wyglądać.  Dotarłem jednak do rękopisów, które znajdują się w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, (które po raz pierwszy od prawie czterystu lat prezentowane są w takiej formie), z  wizytacji  Parafii spisanych przez Jana Ziębę z Szynwałdu, duchownego diecezji krakowskiej, „notariusz dokument ten własnoręcznie podpisałem, stosownie do tego co naocznie widziałem i usłyszałem (…)”,  w których przedstawiono wyposażenie kaplicy.  „W tej samej parafii we wsi Gruszki w obrębie budynku szpitalnego znajduje się niedawno zbudowana kaplica, poświęcona, pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Prawo przedstawiania kandydata na proboszcza (prawo patronatu) mają tutaj panowie Lanckorońscy. W kaplicy znajduje się tylko jeden ołtarz, drewniany, na którym od góry jest umieszczony kamień, niewpuszczony jednak w drewno, niemniej poświęcony, podobnie jak płyta ołtarza przytwierdzona do ściany. Świadek aktu poświęcenia zaświadcza, że na górze znajduje się nienaruszona pieczęć. Na ołtarzu jest drewniane cyborium niezamykane, w którym znajduje się naczyńko obciągnięte jedwabiem i nakryte zasłonką z czerwonego jedwabiu. Przechowuje się w nim w czystym woreczku świeżą Hostię. Wyposażenie ołtarza stanowią  jeden korporał, jedna palla, jedna para szklanych naczyniek na oleje i jedno takie naczyńko cynowe. Dalej, jeden dzwonek, para drewnianych świeczników, jeden cynowy kielich, jeden ornat z kamchy czerwonego koloru wraz z albą i całym wyposażeniem, jedno antepedium z kamchy czerwonej a częściowo zielonej. Cztery obrusy ołtarzowe, jedna osłonka na kielich z cienkiej tkaniny, Mszał Rzymski. Ta kaplica nie ma jeszcze swojego prebendariusza. Jednak szlachetny dziedzic św. pamięci Mikołaj Lanckoroński przeznaczył z majątku Brzezie dla prebendariusza tej kaplicy dziesięć grzywien i pewną ilość warzyw. W bezpośredniej bliskości tej kaplicy znajduje się dom szpitalny usytuowany przy drodze publicznej. Jej wyposażenie stanowią dwie części pola, z których każdą można obsiać siedmioma korcami miary bocheńskiej. Ponadto cztery krowy, dwa konie, dwa woły. Nie ma tu specjalnego administratora ze względu na pełnomocnika kurii. Poza tym kaplica i dom szpitalny utrzymywane są z jałmużny pobożnych ludzi.”  Przytoczony jest tutaj cały tekst, by można było sobie wyobrazić choć w części, to co w rzeczywistości oglądali nasi pradziadowie. Kaplica i przytułek były nie tylko budynkami, ale miejscem, w którym spotykali się ludzie na Mszy Świętej na wspólnej modlitwie, przychodząc  ze swoimi troskami codziennego życia.[...]

frag. art. tekst Marcin Kowalczyk 
 

Kapliczki 
Na terenie sołectwa znajdują się dwie kapliczki. Pierwsza z nich znajduje się w centrum przy skrzyżowaniu ulic Wołowej i Szkolnej. Figurka Matki Bożej została wykonana prawdopodobnie jako  wotum wdzięczności za uratowanie życia w czasie łapanki podczas wojny (być może powstała  jednak około roku 1929). Figurka znajdowała się na  filarze ogrodzenia domu państwa Zielonków, skąd została zdjęta około 25 lat temu.  W rok 2012 figurka została odnaleziona i z inicjatywy pana Kowalczyka odnowiona.  W dniu 10.06.2012 kapliczka wraz z figurką została uroczyście poświęcona. W roku 2013 przy kapliczce po długoletniej przerwie odbywały się majówki.

Druga kapliczka jest dużo starsza, a  historia jest bardziej tajemnicza. Data na niej wskazuje 1956 rok. Kapliczka mogła powstać w podzięce za ocalenie od  zarazy cholery jaka nawiedziła te okolice w latach 1849-1855. Kapliczki takie powstawały dla upamiętnienia miejsc pominiętych przez „morowe powietrze”. 

Rok   Wydarzenie

1955 Podłączenie prądu
1967 Złączenie gazociągu
1983 Ustanowienie „Sołectwa Gruszki”
6.05.1985 uzyskano zezwolenie na budowę DOMU KULTURY
lata osiemdziesiąte Budowa asfaltowej drogi oraz wodociągi

Sołtysi:

1983-1997  Funkcję sołtysa sprawuje Janina  Socha
1998-2002  Funkcję sołtysa sprawuje Tadeusz Jastrzębski
2002-2010 Funkcję sołtysa sprawuje Halina Szymańska
2010-2014 Funkcję sołtysa sprawuje Helena Szlachta
2014- teraz Funkcję sołtysa sprawuje Monika Gaj

Radni sołectwa:

1983-1989   Stefania Motecka 
1989-1994   Edward Koza
1994-1998   Magdalena Kościółek(obecnie Madej)
1998-2002   Tadeusz Jastrzębski
2002-2010   Joanna Włodarz
2010-teraz   Marcin Kowalczyk