Grodkowice
Sołtys
Artur Goryczka
Powierzchnia: 273 ha
Wiadomości ogólne
Wieś w gminie Kłaj, położona w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej. Grodkowice znajdują się na wzniesieniu, z którego rozpościera się panoramiczny widok na całą okolicę. Zabudowa wsi wznosi się po dość stromym, wschodnim stoku tego wzgórza a rozlokowana jest przy drodze przechodzącej przez jej centrum. Najniżej położona cześć Grodkowic znajduje się w Dolinie Raby. Tam też błyszczą dwa "oczka" po dworskich stawach rybnych. Wśród budynków wyróżniają się liczne, pochodzące z początku XX wieku, drewniane chałupy z ganeczkami lub oszklonymi werandami. Nadają one miejscowości niepowtarzalny klimat. W Grodkowicach, znajduje się również zespół podworski, w którym obecnie mieści się Zakład Doświadczalny Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin.
Zakład został utworzony w dawnych majątkach Żeleńskich, w Grodkowicach i Brzeziu. Jest jednym z 13 podobnych zakładów, działających w składzie całego Instytutu (IHAR). Do głównych kierunków prac Zakładu w Grodkowicach należą: atestacja rodów i materiałów hodowlanych zbóż jarych i ozimych, prowadzenie hodowli zachowawczej i produkcja materiału siewnego roślin rolniczych, wdrażanie i upowszechnianie w produkcji nowych odmian, wyhodowanych w Instytucie.
Historia
Należy wspomnieć, że na tym terenie dokonano w latach 50-tych kilku odkryć archeologicznych. Do najciekawszych należą wykopaliska na Lisiej Górze, gdzie około 4000 lat temu znajdowała się osada ludności reprezentująca kulturę ceramiki promienistej, pochodzenia naddunajskiego. Osada zajmowała dość dużą powierzchnie wzgórza, a pozostałości po budynkach mieszkalnych dostarczyły stosunkowo dużą liczbę znalezisk: przedmioty gospodarstwa domowego, wyroby z ceramiki czy fragmenty kamiennych siekierek, które świadczą o rozwiniętym w osadzie rzemiośle.
Nazwa wsi pochodzi zapewne od staropolskiego imienia lub przydomka Grodek, pierwszy raz wspomniana została w kronikach w 1389 r. W 1519 r. Majątek Grodkowice zakupiony został przez Stanisława Lanckorońskiego z Brzezia. W 1546 roku jego spadkobierca wydzierżawił go na kilka lat królowej Bonie, tak jak: Brzeź, Dąbrowę, Szarów i Gruszki. W 1623 r. Zofia z Lanckorońskich Czuryłowa sprzedała swoje posiadłości Stanisławowi Żeleńskiemu. Od tej pory historia tych ziem związana jest nierozerwalnie z historią rodziny Żeleńskich. Marcjan Żeleński był kalwinem, podobnie jak jego przodkowie "na Grodkowicach", dopiero w 1828 r. wraz z siostrami przeszedł na katolicyzm. W 1837 r. dobra rodziny powiększyły się jeszcze o część Łysokań. Główną siedzibą klucza całych dóbr stały się wówczas Grodkowice.
W 1846 roku w majątku miała miejsce tragiczna historia, podczas rabacji chłopskiej, w lutym, właściciel dóbr został zamordowany przez zbuntowanych chłopów. Po jego śmierci majątek odziedziczyli jego synowie: Stanisław, Władysław (późniejszy sławny kompozytor), Kazimierz oraz córka Eugenia. W 1866 r. cały majątek z rąk rodzeństwa wykupił Stanisław Żeleński. Kontynuował on rozpoczętą przez ojca, Marcjana, intensyfikacje gospodarki w swych dobrach, obejmujących łącznie około 1090 hektarów, w tym około 615 ornych pól, około 200 łąk i około 24 torfowisk. W Grodkowicach mieścił się dwór, a w Brzeziu, Dąbrowie i Szarowie - folwarki.
Późniejsza historia majątku grodkowickiego związana jest przede wszystkim z rozwojem hodowli bydła przez rodzinę Żeleńskich. Przetwory mleczne pochodzące z gospodarstwa w Grodkowicach były powszechnie znane i cenione za wysoką jakość.
Żeleńscy
Z rodziny Żeleńskich [Rozmiar: 3140 bajtów]pochodził urodzony w 1837 Władysław Żeleński kompozytor, pianista i pedagog. W 1881 zamieszkał w Krakowie, gdzie założył konserwatorium Towarzystwa Muzycznego i został jego dyrektorem. Władysław Żeleński uznawany jest za najwybitniejszego, po Stanisławie Moniuszce, polskiego twórcę oper i pieśni. Jego twórczości zaliczyć można do polskiego nurtu neoromantycznego. Nawiązywał do polskiego folkloru i tradycji. DO najwybitniejszych oper kompozytora należą: Konrad Wallenrod, wg A. Mickiewicza, wystawiony we Lwowie w 1885, Goplana, wg Balladyny J. Słowackiego wystawiona w Krakowie w 1896. Ponad to 100 pieśni, 2 symfonie, liczne uwertury W Tatrach 1872, Echa leśne ok. 1890, Koncert fortepianowy Es-dur (1903), utwory kameralne, 2 kwartety smyczkowe, Kwartet fortepianowy c-moll z 1904. Władysław Żeleński zmarł w 1921 roku.
W majątku tym bywał również znany tłumacz, krytyk teatralny i literacki a także publicysta Tadeusz Żeleński pseudonim Boy, żyjący w latach 1874-1941. Związany z krakowskim środowiskiem literackim, okresu Młodej Polski, pisał wiersze i piosenki dla kabaretu Zielony Balonik. Tadeusz Boy Żeleński znany jest również z przetłumaczenia na język polski ponad 100 utworów literatury klasycznej.
