Dwudziesta pierwsza lekcja Historii z Wolnymi
W dniu 21 sierpnia 2021r. o godz. 7.00 ponownie wyruszamy w Polskę, tym razem szlakiem: Kłaj – Baranów – Sandomierz – Kłaj. Piękna pogoda, więc i humory dopisują wszystkim uczestnikom realizowanego przez TS Wolni Kłaj zadania pod nazwą: „Poznaj swój kraj – Baranów i Sandomierz – perła architektury renesansowej”. Bliskość miejsc, do których się udajemy sprawia, że już o godz. 9.30 jesteśmy w Baranowie.
Baranów Sandomierski jest miastem leżącym w województwie podkarpackim, w powiecie tarnobrzeskim, stanowi siedzibę władz gminy miejsko-wiejskiej Baranów Sandomierski. Miejscowość ta leży nad Wisłą i Babulówką – prawobrzeżnym dopływem Wisły. Prawa miejskie uzyskał od Kazimierza III Wielkiego w 1354 roku. Pierwotny rycerski dwór obronny w XV stuleciu należał do rodziny Baronowskich herbu Grzymała. U schyłku wieku dwór ten, przeszedł na własność Kurozwęckich herbu Poraj, najbogatszego wówczas rodu w Małopolsce. Następnymi właścicielami był ród Górków z Wielkopolski. W 1578 roku Stanisław Górka sprzedał zamek Rafałowi Leszczyńskiemu, który wybudował tu dwór renesansowy na planie prostokąta stanowiący dziś część zachodnią zamku.
Andrzej Lesczyński– wojewoda brzesko-kujawski rozbudował zamek dobudowując dziedziniec z renesansowymi krużgankami wokół nowych budynków i założył bibliotekę. Około 1620 roku murowany zamek został otoczony ziemnymi fortyfikacjami bastionowymi, które nie zachowały się do dzisiejszych czasów. Ostatnim właścicielem z rodu Leszczyńskich był Rafał Leszczyński – ojciec Stanisława Leszczyńskiego – króla Polski.
Przed II wojną światową właścicielem był Roman Dolański, który stracił zamek w wyniku reformy rolnej z 1945 roku.
W styczniu 1968 roku przekazano zamek Kopalniom i Zakładom Przetwórczym Siarki Siarkopol w Tarnobrzegu a od lipca 1997 roku właścicielem zamku jest Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. w Warszawie.
Po zapoznaniu się z historią zamku przystępujemy do zwiedzania wnętrz i przepięknego ogrodu. W zachodnim skrzydle znajduje się sala portretowa z czterema wizerunkami królów Polski, a także Galeria Tylmanowska, w której prezentowane są obrazy przedstawiające miasta włoskie. We wschodniej części można zobaczyć trzy komnaty gościnne oraz Basztę Falconiego. Inna z baszt mieści secesyjną kaplicę, wewnątrz której znajdują się obrazy Jacka Malczewskiego (Tryptyk przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem, Tobiasza z aniołem i patrona Malczewskiego, św. Jacka Odrowąża) i witraże Józefa Mehoffera. Z zaprojektowanych 7 witraży do dziś zachował się tylko jeden, reszta została odtworzona.
Sandomierz miasto w województwie świętokrzyskim położone jest na siedmiu wzgórzach, stąd nazywane jest czasem „małym Rzymem”. Większość zabudowy wraz z historycznym centrum, uznanym w 2017 za pomnik historii, położona jest na lewym brzegu Wisły, a przemysłowa część, leży przy prawym brzegu. Ślady pierwszego osadnictwa na tych terenach, znalezione w wykopaliskach archeologicznych, pochodzą z neolitu. Od X w. na terenie wzgórza zamkowego znajdowała się osada a od XI wieku gród, siedziba książęca oraz miasto wojewódzkie. Odkryte podczas prac archeologicznych naczynia ceramiczne z XI wieku charakteryzują się podobieństwem do technik i wzorów wyrobów z Wielkopolski. W czasach Bolesława Chrobrego miasto pełniło ważną rolę. W średniowiecznej Polsce obok Wrocławia oraz Krakowa zaliczone zostało przez Galla Anonima do trzech głównych siedzib Królestwa Polskiego.
W okresie rozbicia dzielnicowego Sandomierz był stolicą Księstwa Sandomierskiego, a przez około 700 lat również miastem wojewódzkim. Po zniszczeniach w czasie najazdów tatarskich, ponownie lokowany w 1286 r. przez Leszka Czarnego. Od końca XIV w. do rozbiorów Sandomierz był miejscem sądów szlacheckich pierwszej instancji: ziemskiego i grodzkiego.
W 1286 roku Sandomierz uzyskał prawo składu - przywilej handlowy nadawany miastom od XIII wieku polegający na nałożeniu na przejeżdżających przez miasto kupców obowiązku wystawienia na sprzedaż przewożonych towarów, dzięki czemu miasto się niezwykle szybko bogaciło. W czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów w Sandomierzu mieściła się kasa szafarzy podatków dla Małopolski.
Ponownie handel odegrał ważną rolę w rozwoju miasta w XV wieku (Sandomierz leżał na trasie drogi wiślanej związanej z handlem zbożem). XV – XVII wiek był okresem częstych pobytów dworu i króla w Sandomierzu i zjazdów szlacheckich. W okresie zaborów Sandomierz stał się miastem pogranicznym między Królestwem Polskim a Galicją i stracił znaczenie administracyjne, a także gospodarcze. Dodatkowo został dość poważnie zniszczony przez I wojnę światową. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę miasto wyrwało się ze stagnacji i zaczęło się prężnie rozwijać, lecz prosperita trwała krótko, w 1939 wybuchła II wojna światowa, tym razem Sandomierz nie ucierpiał podczas działań wojennych.
W 1956 utworzono Muzeum Okręgowe w Sandomierzu, którego pierwszą siedzibą była kamienica Oleśnickich; od 1986 muzeum mieści się na zamku w Sandomierzu.
Krótki rys historyczny z dziejów Sandomierza pozwala lepiej przyswoić i zrozumieć burzliwe czasy i spojrzeć z podziwem na zachowane zabytki architektury, których jest tu mnóstwo. Udajemy się, więc z parkingu przy spichlerzu na Zamek Królewski, następnie ul. Zamkową na rynek starego miasta, po drodze mijamy Kamienicę Oleśnickich, Ucho Igielne inaczej Furtę Dominikańską, pierścień Sandomierza z 30 kg oczkiem z krzemienia pasiastego i podchodzimy pod Ratusz. Ukazuje nam się przepiękny widok na Basztę Opatowską oraz cały rynek, spędzamy tu około pół godziny a następnie kierujemy się ulicami starego miasta do Bazyliki Katedralnej, przechodząc obok kamienicy Długosza, która mieści obecnie muzeum diecezjalne. Po zwiedzeniu Katedry udajemy się następnie na przystań gdzie na koniec dnia mamy przewidzianą atrakcję – jest nią rejs po Wiśle. Wsiadamy na statek i ruszamy w piękny rejs oglądając jeszcze raz wszystkie zabytki architektoniczne zachowane na skarpie sandomierskiej wspaniale podświetlone promieniami zachodzącego słońca.
W końcu o godz. 19.00 nadszedł czas powrotu do domu i jak zwykle z żalem ale bogaci w wiedzę historyczną, którą hojnie przekazywali nam nasi przewodnicy oraz pełni wrażeń i podziwu dla zachowanej renesansowej sztuki architektonicznej i sakralnej udajemy się do autokaru. Kolejne zadanie ofertowe powierzone nam w 2021 r., pod nazwą „Poznaj swój kraj – Baranów i Sandomierz – perła architektury renesansowej” zostało zrealizowane z wykorzystaniem środków własnych TS Wolni Kłaj oraz przy wsparciu finansowym Urzędu Gminy Kłaj oraz wpłat własnych beneficjentów.
Jerzy Czubak
