Aktualności8 Lekcja Historii z „Wolnymi” Szlakiem Piastowskim
Część 1
Minęło 11 lat od momentu, gdy w historię naszej działalności wpisała się z dobrym skutkiem realizacja zadań w zakresie wychowania młodego pokolenia w duchu patriotyzmu i umiłowania własnej historii oraz kultywowania dziedzictwa i dóbr kultury narodowej.
Cele, jakie sobie stawiamy w tym zakresie, osiągamy poprzez organizacje wyjazdów do miejsc w szczególny sposób związanych z naszą Historią i Kulturą: Lwów, Krzemieniec, Żółkiew, Beresteczko, Podhorce, Olesko, Złoczów, Chocim, Buczacz, Kamieniec Podolski, Zbaraż, Kowno, Wilno, Troki, Gdańsk, Kwidzyn, Sztum, Prabuty, Malbork, Pelplin, Gniew, Gniezno, Ostrów Lednicki, Mogilno, Kruszwica.
Od 8 lat realizując swoje zadania statutowe w zakresie wychowania patriotycznego archiwizujemy nasze osiągnięcia w tym zakresie w krótkich reportażach zatytułowanych: Lekcja Historii z „Wolnymi”.
Tak się składa, że w tym roku przypada 1050 rocznica przyjęcia chrześcijaństwa w obrządku rzymskim przez Mieszka I a tym samym 1050 rocznica powstania państwa polskiego, w związku z tym wybranie takiego tematu realizacji zadania w zakresie wychowania w duchu patriotyzmu i umiłowania własnej historii nie było dziełem przypadku. Wyruszamy więc, na wyprawę „Szlakiem Piastowskim” w odległe czasy średniowiecza do początków państwa polskiego na ziemię państwa Gnieźnieńskiego w okolice Poznania, Gniezna, Biskupina i Kruszwicy ( obecnie tereny te znajdują się w obszarze pogranicza województwa wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego).
Zalążkiem przyszłej państwowości polskiej było państwo Gnieźnieńskie, które w pierwszej połowie X wieku obejmowało ziemie Wielkopolski, Kujaw, Mazowsza, Pomorza Gdańskiego i ziemię lubuską, które pod względem etnicznym, językowym i kulturowym były zamieszkane przez plemiona bliskie Polanom. Przyjmujemy, że pierwszym protoplastą Polan był „Piast Kołodziej” jego synem był Siemowit, wnukiem – Leszek, prawnukiem – Siemomysł, którego synem był Mieszko I założyciel państwa polskiego. Pierwsza wzmianka o Mieszku i jego państwie pochodzi z roku 963, zamieszczona w Dziejach saskich. Najstarszy polski dokument, zwany „Dagome iudex” pochodzi z 991 roku i został wystawiony przez Mieszka I i jego drugą żonę Odę oraz ich synów Mieszka i Lamberta – dokument ten oznajmia że sygnatariusze tego pisma oddają gród Gniezno z przyległościami pod opiekę Stolicy Apostolskiej. W dokumencie tym państwo Mieszka opisane jest jako rozległa kraina sięgająca od północy po Bałtyk i ziemię Prusów od wschodu granicząca z Rusią, od południa z Czechami a od zachodu i północnego zachodu z terenami zamieszkałymi przez słowian połabskich. Zapisane na początku XII wieku przez kronikarza Galla Anonima wzmianka o przodkach Mieszka I sugeruje ze odziedziczył on po nich spore i dobrze zorganizowane państwo, które następnie rozszerzył i umocnił.
Tak więc, 24 maja 2016 r. o godz.22.00 wyruszamy poznać nieme zabytki architektury i kultury odległej epoki w okresie formowania się państwa polskiego (X - X IV w.)
W pierwszym dniu naszej wyprawy do Gniezna - 25 maja, nasz autokar podjeżdża do Gołuchowa, wsi - która znana jest od 1309 r., rozwinęła się jako ośrodek dóbr Leszczyńskich a potem Działoszyńskich i Czartoryskich. Naszym celem jest zwiedzenie zamku – muzeum, który powstał około 1560 r. za czasów Leszczyńskich, a którego renowację zakończyla w latach 1872-85 księżna Izabela Czartoryska. Przekształcony pałac na wzór i formę renesansowych zamków znad Loary księżna przeznaczyła na ekspozycję dzieł sztuki i rzemiosła. Ograbiony przez hitlerowców a następnie przez sowietów w okresie II wojny światowej pałac powraca pomału do dawnej świetności ( część zbiorów dzięki skrupulatnej dokumentacji udało się odzyskać, w tym niezwykle cenne flamandzkie arrasy). Wokół zamku rozciąga się największy w Wielkopolsce Park (162,2 ha), w którym rośnie ok. 600 gatunków i odmian drzew i krzewów.
Po 4-godzinnym pobycie w Gołuchowie udajemy się do miejscowości Ląd nad Wartą. W miejscowości tej zwiedzamy zabytkowe pocysterskie opactwo z XII wieku, obecnie własność salezjanów.
Zabytkowy zespół kościelno - klasztorny cystersów w Lądzie założony został w 1145 r., początkowo jako folwark klasztoru w Łeknie a od około 1175 r. funkcjonował jako samodzielny klasztor. Po 1193 staraniem księcia Mieszka Starego zasiedlony przez mnichów z Altenbergu koło Kolonii i aż do XVI w. zakonnicy rekrutowali się z Nadrenii. Kasata zakonu nastąpiła pod zaborem rosyjskim w 1819 r. a ostatni mnisi pozostali tu do 1848 r. Od 1921 kościół i klasztor jest własnością Salezjanów i siedzibą niższego Seminarium duchownego Towarzystwa Salezjańskiego. Najcenniejszą częścią zespołu kościelno – klasztornego jest sam klasztor, który wzniesiono w stylu gotyckim w średniowieczu w miejscu wcześniejszych zabudowań. Około 1350 r. klasztor rozbudowano a jego wnętrza gruntownie przebudowano, m.in. wznosząc do dziś zachowane sklepione krużganki wokół wirydarza, kapitularz ze sklepieniem wspartym na jednym filarze oraz oratorium św. Jakuba. Oratorium to jest zdobione polichromią, która jest jednym z najcenniejszych zabytków gotyckiego malarstwa w Polsce. Polichromia ta powstała ok. 1370 roku i zawiera bogaty program rycersko-dworski, eschatologiczny i heraldyczny, dokumentujący wielkopolskie rycerstwo skupione wokół prokrólewskiego stronnictwa Wierzbięty z Paniewic.
Najstarszym dziełem sztuki związanym z Lądem jest romańska srebrna i rytowana patena fundacji Mieszka Starego, powstała po 1193 r., znajdująca się obecnie w kolegiacie kaliskiej. Innym zabytkiem gotyckim była rzeźbiona Pieta z początku XV w., zaginiona podczas ostatniej wojny.
Po krótkim odpoczynku wsiadamy do autobusu i zmierzamy w kierunku Gniezna – pierwszej stolicy Państwa Polskiego – by po uciążliwym pełnym wrażeń dniu dotrzeć w końcu na miejsce zakwaterowania w hotelu „Lech” w Gnieźnie, który na dwa dni będzie naszym centrum wypadowym dla dalszej realizacji zadania. Po obfitym posiłku wszystkim powracają humory i udajemy się we własnym zakresie na pierwsze zwiedzanie miasta. To właściwe z fachową narracją przewodnika nastąpi dopiero jutro. Bogaci w zdobytą wiedzę historyczną, zmęczeni, ale szczęśliwi udajemy się na koniec dnia na spoczynek by jutro w pełni sił udać się na zwiedzanie Gniezna, Ostrowa Lednickiego i Wielkopolskiego Parku Etnograficznego.
W drugim dniu 26.05.2016 r. w czwartek udajemy się z przewodnikiem do Muzeum Początków Państwa Polskiego, tu zapoznajemy się historią tworzenia Państwa Polskiego. Główną częścią ekspozycji jest wystawa prezentująca w nowoczesny sposób, przy użyciu środków audiowizualnych w technice 3D i autentycznych eksponatów trzy tematy: 1) państwo – władza państwowa; 2) źródła archeologiczne i historyczne; 3) kultura materialna i duchowa średniowiecza. Wśród licznych eksponatów można tu zobaczyć kopię Drzwi Gnieźnieńskich i kopię insygniów królewskich Kazimierza Wielkiego oraz liczne cenne rzeźby gotyckie. Następnie udajemy się trasą wycieczkową brzegami jeziora Jelonek do centrum miasta w kierunku Katedry i najstarszej części miasta – na Wzgórze Lecha, na którym około 940 roku jeszcze za czasów pogańskich istniał gród, który był siedzibą księcia. To tu na terenie tzw. podegrodzia wzniesiono w końcu X wieku kościół, podniesiony w 1000 r. do rangi archikatedry. Obecnie na tym terenie największym zabytkiem jest gotycka Katedra z drugiej połowy XIV wieku wielokrotnie przebudowywana pełna cennych dzieł sztuki. W katedrze znajdują się Drzwi Gnieźnieńskie (zachowane w wyśmienitym stanie z 1170 r.) i srebrny sarkofag z relikwiami św. Wojciecha oraz dwa gotyckie portale. Katedra gnieźnieńska była miejscem koronacji pięciu królów Polski: Bolesława Chrobrego i Mieszka II w 1025 r., Bolesława Śmiałego w 1076 r., Przemysława II w 1295r. i Wacława II w 1300 r. Od 1418 r. arcybiskupi gnieźnieńscy piastują godność prymasa Polski. Nieopodal katedry znajduje się pomnik Bolesława Chrobrego oraz kościół św, Jerzego z XII wieku. Po zwiedzeniu Gniezna i jego najcenniejszych zabytków udajemy się na posiłek a następnie wsiadamy do autokaru i zliczamy kolejne miejsce zapisane wspaniałą kartą Historii. Obieramy kierunek na Ostrów Lednicki – największą wyspę leżącą na jeziorze Lednickim, (jedną z piciu) – do celu naszej wyprawy docieramy korzystając z przeprawy promowej. Ostrów Lednicki to rezydencjonalno-stołeczny ośrodek państwa pierwszych Piastów z przełomu X-XI wieku. Jak podają źródła archeologiczne wyspa była już zamieszkiwana we wczesnej epoce kamiennej, (około 4 tysięcy lat p.n.e.) istniała na niej osada ludności kultury pucharów lejkowych, zajmująca się łowiectwem i uprawą ziemi. Wyspa posiadała wysokie walory obronne, nic więc dziwnego, że stanowiła doskonałe miejsce dla posadowienia grodu obronnego u schyłku IX wieku. Tu znajdują się znakomicie zachowane relikty grodu, osady przygrodowej oraz znajdujące się w wodach jeziora Lednickiego znakomicie zachowane relikty mostów ( zachodniego tzw. poznańskiego o długości 428 m) oraz wschodniego tzw. gnieźnieńskiego o długości 174 m). Badania dendrologiczne drewna potwierdzają, że mosty wzniesione zostały za czasów panowania Mieszka I w latach 963- 964. Grodzisko pierścieniowate o wałach wysokich na 6 m a w nim ruiny kamiennego palatium z kaplicą z drugiej połowy X wieku świadczą o wysokim kunszcie i wiedzy budowlanej i stanowią jedną z najcenniejszych pozostałości architektury przedromańskiej w Polsce. Odsłonięcie w latach 1988-1989 mis basenów usytuowanych symetrycznie po bokach kaplicy pozwoliło na wysunięcie hipotezy, że właśnie tu na Ostrowie Lednickim, przyjął chrzest Mieszko I wraz ze swoimi podwładnymi.
Powyższe zadanie zrealizowane zostało z wykorzystaniem środków własnych TS Wolni Kłaj oraz przy wsparciu finansowym Urzędu Gminy Kłaj oraz Powiatu Wielickiego.
J.Cz
8 Lekcja Historii z „Wolnymi” Szlakiem Piastowskim
Część 2
Po zwiedzeniu Ostrowa Lednickiego udajemy się następnie do miejscowości Dziekanowice gdzie zwiedzamy Wielkopolski Park Etnograficzny, który został podzielony na dwie części: wieś oraz zespół dworski i folwark. Ten niezwykle ciekawy obraz wsi polskiej od XVIII do początków XX wieku eksponowany w skansenie stanowi dopełnienie tematyki „historia i kultura wczoraj i dziś”. Na koniec dnia późnym popołudniem udajemy się jeszcze do Biskupina. Pozostałości grodu Biskupińskiego zostały odkryte przypadkowo przez nauczyciela z Biskupina Walentego Szwajcara w 1933 r. Badania archeologiczne rozpoczęte w 1934 r. zostały przerwane przez wojnę i zostały ponownie podjęte w 1946 r. przez prof. Zdzisława Rajewskiego. W wyniku przeprowadzonych prac ustalono że osada powstała w latach 747 – 722 p.n.e. i była największą w Europie osadą warowną typu bagiennego z początków epoki żelaza. Istniała do około 400 r. p.n.e. i była zamieszkała przez ludność kultury łużyckiej. Po podniesieniu się poziomu wody w jeziorze osada została opuszczona a fragmenty zabudowy, ulic, wałów wraz z falochronem dzięki odcięciu od powietrz doskonale zachowały się do naszych czasów. Pierwsza rekonstrukcja osady powstała w latach w latach 70 XX wieku i obejmowała bramę wjazdową, pomost oraz część chat, wałów i ulic. Druga część rekonstrukcji domów, ulic i wałów z wieżą została wykonana w 2005r. Do hotelu w Gnieźnie wracamy w dobrych humorach wzbogaceni o cenną wiedzę historyczną i etnograficzną w sam raz na kolację.
W trzecim dniu 27 maja w piątek pozostaje nam do realizacji zadania najdłuższy odcinek Szlaku Piastowskiego, który wiedzie przez Trzemeszno, Mogilno Strzelno do Kruszwicy. Wyruszamy o godz.900 do Trzemeszna a naszym zadaniem jest zapoznanie się z najstarszym zabytkiem tego miasta, jakim jest Kościół klasztorny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny wybudowany przez kanoników regularnych, którzy posiadali tu klasztor ufundowany w XII wieku (około 1130 r.) przez Boleslawa Krzywoustego. Jak podają źródła pisane w XII wieku zakonnicy wznieśli trzynawową bazylikę romańską a w XIII wieku kościół ten przebudowano, dodając transept i wydłużając prezbiterium, następnie w XIV i w XV wieku świątynia uzyskała formę gotycką. Ostatecznie w drugiej połowie XVIIII wieku dokonano gruntownej przebudowy i kościół uzyskał formę budowli barokowej. W 1945 roku kościół został podpalony przez hitlerowców a w 1960 roku został on odbudowany, przy czym ostateczny wygląd i szatę uzyskał podczas odnowy w 1990 r. Cennymi pozostałościami z poprzednich epok jest fragment romańskiego muru z ciosów granitowych oraz okazałe kolumny romańskie w murach gotyckich przy chórze w nawie głównej. Po obejrzeniu wnętrza kościoła pełnego cennych elementów wyposażenia ruszamy dalej do Mogilna. Tu zwiedzamy kościół św. Jana apostoła i pobenedyktyński zespół klasztorny – obecnie klasztor o.o. kapucynów. Kościół ten był jednym z najbardziej monumentalnych romańskich budowli w Polsce. Unikatem na skalę światową jest dwupoziomowe prezbiterium, układ ten odkryto w 1970 roku podczas prac wykopaliskowych. Wejście do podziemi kościoła znajdowało się w przedsionku łączącym prezbiterium ze wschodnim krużgankiem klasztornym. W krypcie wschodniej położonej pod prezbiterium odkryto między innymi kamienną podstawę ołtarza i grób opata. Wnętrze tej krypty nakryte jest kolebkowym sklepieniem z XIII wieku, Z krypty wschodniej przechodzimy do krypty środkowej a następnie do krypty zachodniej nakrytej romańskim sklepieniem krzyżowym wspierającym się na jednym filarze. Cały zespół kościelno klasztorny wywiera na nas niesamowite wrażenie. Po chwili odpoczynku nad brzegiem jeziora Mogileńskiego ruszamy w dalszą drogę do Strzelna, którego centralną budowlą jest kościół Świętej Trójcy i kościół św. Prokopa na Wzgórzu św. Wojciecha. Kościół św Prokopa jest starszy, został wybudowany w drugiej połowie XII wieku, kościół klasztorny Świętej Trójcy powstał natomiast n przełomie XII i XIII wieku a konsekrowany w 1216 r. Najcenniejszymi frgmantami kościoła są cztery kolumny romańskie z końca XII wieku wykute z piaskowca, szczególnie druga para jest bogato zdobiona, na każdej z nich znajduje się 18 wyrzeźbionych postaci. Kolumna po lewej stronie ozdobiona jest postaciami przywar ludzkich natomiast po prawej stronie postaciami cnót. Na uwagę zasługuje bardzo bogato zdobiony ołtarz Świętego Krzyża oraz wkomponowane w niego szafki relikwiarzowe z relikwiami 658 świętych oraz relikwia Krzyża Świętego. Na północ od zabudowań klasztornych norbertanek wybudowany został kościół sw. Prokopa w kształcie rotundy z wieżą i przylegającymi dwoma apsydami całość wykonana z granitowych ciosanych głazów narzutowych w drugiej połowie XII wieku, tylko górna część wieży została wymurowana w XV wieku z cegły. Wnętrze kościoła jest piękne, choć dość surowe. Naprzeciw wejścia znajduje się pusty grób romański a na piętrze wierzy dostrzec można emporę z dwułukowym oknem tzw. biforium z romańską kolumienką. Trudno uwierzyć, że te budowle mające pona 850 lat przetrwały do naszych czasów w tak dobrym stanie. Po zwiedzeniu Strzelna na koniec naszej wędrówki udajemy się do Kruszwicy, tu zwiedzamy ruiny późnogotyckiego zamku z pozostałą Mysią Wieżą (basztą o wysokości 32 m), z której rozpościera się widok na miasto i jezioro Gopło. Następnie udajemy się do Kolegiaty św. Piotra i Pawła zbudowanej w latach 1120-1140 w stylu romańskim, później wielokrotnie przebudowywanej, między innymi w latach 1856-1859. Pierwotny kształt romański nadano jej w latach 1954-1956 w trakcie prac konserwatorskich pod kierunkiem prof. Jana Zachwatowicza.
W ciągu 3 dni naszej wędrówki natknęliśmy się na milczące wspaniałe pomniki średniowiecznej Europy i naszej historii, które oczami wyobraźni snują opowieści o ich świetności, życiu, zwyczajach, pracy i walkach plemiennych oraz wyprawach wojennych wojów Mieszka I i Bolesława Chrobrego, technice wojennej oraz polityce. Tyle refleksji na temat powyższego zadania, w którym udział brali mieszkańcy naszej Gminy Klaj i Powiatu Wielickiego. Tych, których zainteresowali się tematem odsyłamy do materiałów źródłowych tj. do Historii Początków Powstania Polski i okresu średniowiecza.
Powyższe zadanie zrealizowane zostało z wykorzystaniem środków własnych TS Wolni Kłaj oraz przy wsparciu finansowym Urzędu Gminy Kłaj oraz Powiatu Wielickiego.
J.Cz
